Gepubliceerd op

Over digitaal afstandsonderwijs moeten we goed nadenken

Onlangs vertelde ik over het verdriet dat al het schermen mijn kinderen deed. N-2 observaties die wat mij betreft aantoonden dat digitaal afstandsonderwijs geen alternatief is voor het echte. Veel mensen deelden dat gevoel, het is schraal.

Normaal heeft het onderwijs een bont palet aan middelen en vele werkwijzen om de inhoud aan leerlingen en studenten over te brengen en betekenis te geven. In de corona tijd persten leraren en docenten hun onderwijs ineens allemaal meer of minder succesvol door het digitale.

De verandering van de ene op de andere dag was te groot om het allemaal goed te overdenken.

Denkkracht

Ook riep ik op tot optimisme en denkkracht. Want het digitale biedt veel kansen. En los van wat we willen, blijft afstandsonderwijs gewoon bestaan. En zelfs deels verplicht voor het MBO, HBO en WO. Ook zag ik -als een wonder- tijdens een internationale (Zoom)bijeenkomst (waar CMD docent Frank ook sprak) mensen getuigen van juist veel optimisme door het digitale in afstandsonderwijs goed te gebruiken. Huh? Waarom is de toon daar zo anders dan in mijn bubbel?

Ik vroeg om mooie, sterke verhalen. Het loont zeer op deze tweet te klikken, er staan interessante reacties onder!

Binnenkort zitten we met een groep mensen bij elkaar om na te denken over digitaal onderwijs. Biedt het geweldige kansen? Of kan het juist helemaal niet? Of hebben zowel voor- als tegenstanders gelijk en kunnen we er geen algemene uitspraken over doen?

Ter voorbereiding zet ik wat artikelen en uitspraken op een rij. Ik weet natuurlijk dat het onderwijs niet bestaat. PO is verschillend van het MBO of WO. Ik weet ook de leeftijd van leerlingen en studenten nogal uitmaakt. En afstandsonderwijs is niet hetzelfde als het gebruiken van digitale middelen, check. Toch denk ik dat we ons wel kunnen laten inspireren door onderstaande (persoonlijke, ongelijksoortige, slecht geordende) verzameling. Heb je een bron die er hoe dan ook bij moet? Fijn als je me dat laat weten.

Dit beeld komt van een theateropleiding waar ze met hele grote schermen werken ‘to simulate presence’. Als oplossing voor het corona onderwijs, maar ook om te kunnen spelen met tijd en plaats. (Deze R&J speelt zowel in Italië (1500) als in NY (2020).

Een verzameling:

Veel artikelen vertellen over de armoede en het gebrek aan contact dat mensen ervaren. Maar er zijn ook verhalen over leerlingen die tot rust (en leren) kwamen. Kunnen terugkijken van instructies is fijn, in je eigen tijd werken soms ook. En zijn de tools wel zo bepalend, of gaat het eigenlijk om een goede didactiek? En wat kan echt, en wat is (als we eerlijk zijn) eigenlijk wensdenken?

Ethiek

Wat de afgelopen periode het meest kenmerkt is de haast. Haast waarmee alles gestart is, haast waarmee alles gekozen en geïmplementeerd is. Maar of het onderwijs zo snel moeten veranderen, en waarom (met welk doel) is minder aan bod gekomen. Daarom begin ik deze opsomming met een verontrustend stuk door Naomi Klein.

Wat haar betreft zijn we te snel gegaan: onder invloed van de tech-bedrijven heeft de discussie over digitalisering zich alleen binnen het domein van de technische oplossingen afgespeeld. Maar de vraag of en waarom we zoveel digitaal willen wordt niet langer gesteld.

In dit Twitter draadje haal ik er een paar citaten uit:

Waarden wegen

En één van de mooiste bronnen vind ik de publicatie ‘Waarden wegen – Een ethisch perspectief op digitalisering in het onderwijs’ van Kennisnet. Met dit project helpen ze niet zozeer met het hoe, maar ook vooral met het waarom. Zij hebben geen script voor afstandsonderwijs, maar wel fijne tools om er met je school over te denken vanuit ethiek.

We zijn meer dan enen en nullen

Hester IJsseling en Remco Pijpers spraken over afstand en nabijheid in de digitale les. Hester IJsseling is lector Professionaliseren met hart en ziel aan de Thomas More Hogeschool te Rotterdam. In haar lectorale rede in januari van dit jaar uitte ze haar zorg dat het onderwijs ten prooi dreigt te vallen aan de ‘waan dat we uiteindelijk alles in nullen en enen kunnen vangen’. Ze stelt: ‘Tussen de nullen en enen zit nóg iets: de ziel.’ Ze pleit ervoor in de omgang met leerlingen meer op ons hart en niet alleen op ons hoofd te vertrouwen. Hoe kijkt zij tegen ‘verbinding’ aan in een tijd waarin we geacht worden afstand te bewaren, een tijd ook waarin lesgeven via digitale middelen steeds gewoner wordt?

Wat we (denken te) weten

Zoom fatigue

Een mooie inleiding is dit (Engelse) artikel over Zoom Fatigue.BBC Worklife spoke to Gianpiero Petriglieri, an associate professor at Insead, who explores sustainable learning and development in the workplace, and Marissa Shuffler, an associate professor at Clemson University, who studies workplace wellbeing and teamwork effectiveness, to hear their views.’ In het artikel wordt verteld over de invloed van de korte delays die er soms in de gesprekken zit, over het gevoel dat je wordt bekeken, over een gevoel van verlies (door de digitale dwang), over het missen van de non-verbale communicatie, over de zich mengende contexten (thuis, school, werk) en hoe werk-tools niet zomaar geschikt zijn voor ontspannen samenzijn.

Het ING Economisch Bureau deed onderzoek naar tevredenheid over corona-onderwijs onder 8500 respondenten en vond uit dat 3/4 liever fysiek onderwijs heeft. De onderzoekers namen de voor- en nadelen van vijf digitale onderwijstoepassingen onder de loep: studiemateriaal, kleinschalige werkcolleges, toetsen, organisatie en grootschalige hoorcolleges. Conclusie: soms heeft digitaal meerwaarde, maar vaak niet. Hier vind je het onderzoek: Digitalisering in het hoger onderwijs.

Digitale didactiek

Rector magnificus Theo Bastiaens van de Open Universiteit zegt dat ook zij niet klaar waren voor de corona. Hij pleit voor bijscholing van docenten in digitale didactiek. Hij ziet mogelijkheden: ‘Niet altijd, niet overal, maar wel soms kunnen docenten beter vervangen worden door technologie. Zeker, interactie, debat en dialoog moeten synchroon en fysiek kunnen plaatsvinden aan een universiteit maar soms kan een asynchrone discussie of een virtueel debat met mensen uit andere uithoeken van de wereld ook van grote betekenis zijn.’

De Open Universiteit biedt in haar platform Digitale didactiek veel tips voor online onderwijs. je vindt er webinars over diverse onderwerpen: het activeren van studenten op afstand, het maken van digitaal lesmateriaal, het begeleiden op afstand.

Pierre Gorrissen, associate lector Leren met ict van het iXperium / Centre of Expertise leren met ict (Hogeschool Arnhem Nijmegen) is het grotendeels eens met Bastiaens. Ook prijst hij de slagkracht van leraren en docenten: ‘De coronacrisis heeft het vertrouwen in eigen kunnen vergroot en dat is belangrijk.’ Hij vindt dat we moeten doorpakken: ‘Dit is de tijd om te professionaliseren. Bij een volgende crisis hebben we geen enkel excuus meer.’

Het Lerarencollectief nam in samenwerking met de PO-raad, ResearchEd Nederland en Pedro De Bruyckere in korte tijd 31 tutorials op over goed afstandsonderwijs. Deze tutorials gaan over de corona tijd in het PO, maar bevatten goede houdbare inzichten.

Evert Hoogendoorn is ervan overtuigd dat het niet gaat om de tools, maar om de didactiek. In dit artikel vat hij in een lijst van twintig vragen samen wat de belangrijkste handvatten zijn om een online les of lessenserie te ontwerpen. Op Twitter zegt hij:‘Eens dat de tools een struikelblok zijn. Maar de oorzaak van veel slechte ervaringen (van zowel docent als leerling) ligt ergens anders.’

Wilfred Rubens (expert leren en ict) schreef heel concreet hoe je een effectieve didactiek kunt versterken met leertechnologie. Rubens geeft in een serie blogs per bouwsteen (uit het boek Wijze lessen. Twaalf bouwstenen voor effectieve didactiek) aan hoe je leertechnologie kunt gebruiken om de betreffende bouwsteen te faciliteren en te versterken.

Wat we denken, voelen, vinden, willen; verhalen

Ouders

Trouw liet ouders aan het woord: Onze kinderen vervlakken ‘Hij kruipt vervolgens als een kantoorklerk achter de computer voor zijn online lessen. Microfoon op mute. Zijn klasgenoten ziet hij meestal niet, want pubers hebben hun camera liever uit en veel liggen er denk ik ook nog in bed. Zo brengt hij iedere week veertig uur door. Ik verlaat het huis met een knoop in mijn maag.’

Leraren en docenten

Twee docenten van Fontys (Dries van den Enden & Erdinç Saçan) schreven vanuit hun eigen ervaring: we zien elkaar en missen het echte contact. ‘Het gemis van een loopje langs een groep, een koffie apparaat gesprek, een spontane persoonlijke- of groepsinterventie en even die snelle vraag lukt online niet.’

Michelle van Dijk benadrukt dat de bestaande tools de relatie leraar-lerende niet goed faciliteren:

“Ik denk dat minimaal de helft van de verbale en non-verbale signalen die je wél oppikt in de klas, verloren gaat via het scherm, misschien wel meer.”

In dit artikel komen 10 Vlaamse leerkrachten aan het woord over de afgelopen periode. Sommige kinderen doen het goed, maar er zijn er ook veel achtergebleven. Ze zagen ook dingen die echt goed werkten.  “Wanneer je een filmpje kunt terugspoelen en de instructie nog eens kunt krijgen en online oefeningen opnieuw kunt maken tot je het begrepen hebt, is dat wel een voordeel.”

Tenslotte…

Docent en ontwerper Jan Jaap Rijpkema roept op tot het stellen van meer vragen: “Zelf als docent gemengde gevoelens: bv net een blok afgerond waarvan ik geen van de studenten IRL had ontmoet. Geslaagd gezien de beperkingen maar, eigenlijk, zoals gisteren beschreven een gevoel van rouw. We moeten meer dan ooit aannames veranderen: wat leren is, wat lesgeven wat schermen, apps en achterliggende doelen met onze ervaringen, ons gedrag en onze emoties doen: het doelmatige, de productiviteit, de disciplinering (en of en hoe je daarvoor ontwerpt). Al die vragen moeten we over scholen ook stellen.”

Journalist Jasper van Kuijk ging over de nieuwe regels in gesprek met MBO, HBO en WO en schreef daarover in de Volkskrant. Het vermogen tot zelfstandigheid van de studenten gaat veel uitmaken.

Goed, ik verzamel door. Meer is welkom.

Meer: